محصولات دانش بنیان چیست؟

یکی از معیارهای مورد توجه در فرایند ارزیابی و شناسایی شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، اعتبارسنجی دانش‌بنیان بودن کالاها و خدماتی است که توسط آن‌ها ارائه شده است. لیستی از مصادیق کالاها و خدمات دانش بنیان از سال 1392 که روند اجرای قانون بطور جدی ادامه پیدا کرد، تدوین و تهیه شده و معیار و مبنای عمل بوده است.

فهرست کالا و خدمات دانش بنیان

از منابع متعددی جهت تدوین فهرست فوق استفاده شد. تجربیات و گروه ‌بندی‌ها و فهرست‌های مشابه خارجی، یکی از اصلی ترین منابع محسوب می شوند که کارشناسان کشورها و نهادهای بین المللی ظرف سال‌های مختلف آنها را تهیه و تدوین کرده اند که می توان به دسته‌بندی‌‌های مراکزی از قبیل برخی مراکز انتقال تکنولوژی در دنیا مانند Yet2، APCIT و RTTN ، چارچوب پیشنهادی سازمان جهانی مالکیت فکری، و سایر مطالعات بین‌المللی نظیر تحقیقات سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه و دسته‌بندی آمار سازمان ملل اشاره نمود.

فهرست کالاهایی که  اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل مورد تحریم قرار دارند هم از جمله اسناد مهمی بود که در همین رابطه مورد توجه قرار گرفته است.

تکنولوژی ها ، صنایع و محصولاتی که در اسناد ملی مربوطه در ادامه این فرایند مورد توجه قرار گرفتند عبارتند از :  

1. اولویت‌های تکنولوژی «نقشه جامع علمی کشور»
2. لیست صنایع نوین جهت استقرار در شعاع تهران (جهت اجرای مصوبه هیئت ‌وزیران مورخ 18/5/88)
3. «خط مشی ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور» که توسط دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری سال 1391تهیه شده است
4. «طرح آمایش صنعتی و معدنی»، ارائه شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه فناوری های پیشرفته  
5. گروه ‌بندی ارائه شده توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع در زمینه صنایع پیشرفته

تجربیات داخلی مرتبط با این زمینه بویژه حمایت های بعمل آمده از شرکت های دانش بنیان و طرح های منتخب جنشواره های ملی کشور در گذشته نیز در کنار گروه بندی های لیست شده فوق، مورد توجه و رسیدگی قرار گرفت.

مجموعه بزرگی متشکل از متخصصان گردآمده و پیشنهادات و توصیه های آنها کسب شد تا بتوان لیستی مناسب تهیه و تدوین نمود که با در نظر داشتن پیشرفت های جدید تکنولوژیکی جهانی و با بررسی تجربیات ملی مرتبط، مطابق و متناسب با نیازهای محلی و کشوری اخیر باشد.

نحوه انتخاب این متخصصان مورد مشاوره به‌گونه‌ای صورت گرفت که حتی الامکان آنها در یکی از حوزه های تکنولوژی و صنعت، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، نهادهای دولتی مسئول و مرتبط با حوزه های مذکور حضور داشته باشند.  به منظور انتخاب محصولات دانش بنیان، معیارها و ملاک های بدست آمده زیر از بحث های تخصصی در نظر گرفته شدند : 

1. مستلزم فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی و توسعه متمرکز و با برنامه‌ گروه‌های کارشناسی باشد
2. اهمیت راهبردی و حیاتی برای کشور داشته باشد
3. رفع وابستگی به خارج بواسطه وجود مشکلات در سایه تحریم و کاهش هزینه ارزی زیاد
4. ارائه نوآوری در سطح ملی و عدم شکل گیری بازار عرضه (و متعاقبا تقاضا) در کشور برای آن محصول
5. داشتن ارزش‌افزوده بالا

از متخصصان و کارشناسان هر یک از زمینه بطور مرتب نظرسنجی بعمل آمده و در طی هر مرحله مشاوران هر حوزه ای، نظرات کارشناسی متخصصان را مورد بازبینی قرار داده با تکمیل آنها توانستند به نتیجه گیری نهایی برسند. همه سازمان های اجرایی مرتبط با بخش صنعت و نیز حوزه های تولیدی کشور و هم چنان برخی از کارشناسان حوزه سیاست گذاری و تکنولوژی از نتیجه نهایی آگاه شدند و از آنها در خصوص نتیجه حاصله ، نظرسنجی شد.

بدین ترتیب بازبینی عمیق این فهرست اولیه، متناسب با جدیدترین پیشرفت های صنعتی و تکنولوژیکی کشور صورت پذیرفت. درکل با بیش از 150 نفر از کارشناسان و متخصصان فعال در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی، ستادهای تکنولوژی‌های راهبردی، انجمن‌ها و اتحادیه‌های صنفی، پژوهشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های برتر فعال بخش خصوصی با هدف تهیه و تدوین لیست محصولات دانش بنیان مشورت شد و در آخر محصولات دانش بنیان مورد نیاز کشور تحت عنوان 11 زمینه مهم مطابق با دو دیدگاه ذیل مشخص و معرفی شدند:

1- حوزه‌هایی که تحت تسلط وجود محصولات دانش‌بنیان و یا تکنولوژی های برتردرآن‌ها می باشند و دارای متوسط فعالیت‌های تحقیق و توسعه ای بیشتری نسبت به سایر حوزه‌های فناوری و صنعتی می باشند که از میان آنها می توان موارد زیر را برشمرد: حوزه‌های بیو تکنولوژی نانوتکنولوزی، فوتونیک و اپتیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات، انرژی‌های تجدید پذیر، دارو، الکترونیک، مواد پیشرفته، ساخت و تولید پیشرفته، و هوافضا.

2-  حوزه‌ها و بخش‌هایی که تحت تسلط وجود محصولات دانش‌بنیان نمی باشند بلکه شاهد نفوذ تکنولوژی های برتر و محصولات دانش بنیان در آن ها می باشیم از قبیل حوزه های زیر: نفت و گاز، عمران و حمل‌ونقل، برق، معدن، کشاورزی، آب‌وهوا و ….